ማዕርነት ኣብ ብዙሕነት (Equality in Diversity)

ሰባት ብተፈጥሮ ተባዕታይ ወይ ኣንስታይ ኮይኖም ይፍጠሩ። ተባዕታይ ካብ ኣንስታይ ዝፈልዮ ኣካላዊ ወይ ባህርያዊ ፍልልያት ኣለዎም። ኣብ ዝተፈላለየ ሕብረተሰባት  ከኣ ብሰንኪ እዚ ባህርያዊ ፍልልይ ኣብ ልዕሊ ደቂንስትዮ ዝወረደ በደልን ግፍዕን ዓመጽን፤ ክሳብ ሕጂ` ውን ዝወርድ ዘሎን ማእለያ የብሉን። ንኣብነት ደቂንስትዮ ኣብ ገዛ ተሓጺረን ኣብ ናይ ውሽጢ ገዛ ስራሕ ጥራሕ ክሰርሓ  ክግደዳ እንከልዋ፤ ደቂተባዕትዮ ናይ ደገ  ስራሕ ይሰርሑ ነበሩ። እንተኾነ ሰብኡት ኣብ ደቂኣንስትዮ ልዕልና እናኣርኣዩ ሙሉእ ቁጽጽር ናይታስድራ  ነርዎም። እዚ ነገራት ግና ብጊዜ እናተቀየረ ይመጽእ ኣሎ። ኣብዚ በጺሕናዮ ዘሎና ዘመን ናይ ስራሕ ፍልልያት ዳርጋ የለን ክትብል ትኽእል።

እንተኾነ  ብሰንኪ ጾታዊ ፍልልይ ኣብ ልዕሊ ደቂኣንስትዮ ዝወርድ ግፍዕታት ሕጂ` ውን እንተኾነ ማእለያ የብሉን። ንኣብነት ደቂ ኣንስትዮ ማዕረ ደቂተባዕትዮ ኣናሰርሓ ከለዋ ማዕረ ደሞዝ ኣይቅበላን። ማዕረ ደቂተባዕትዮ ድምጺ የብለንን።  ማዕረ ደቂተባዕትዮ ናጽነት ናይ ምንቅስቃስ የብለንን። ኣብ ብዙሓት ሃገራት ማዕረ ደቂተባዕትዮ ናይ ትምህርቲ ዕድላትውን የብለንን።  እንተኾነ ኣንስታይ ወይ ተባዕታይ ብምዃን ኣድልዎ ኪግበር ብፍጹም ኣይግበእን። ኣብ ጾታዊ ፍልልይ ተመርኲስካ ዝግበር ዝኾነ ኣድልዎ ሰብኣዊ መሰል ምግሃስ ኣዩ ዝቁጸር። ስለዚ  ኩላትና ሰባት  ሰለዝኾና ብማዕረ መሰልን ግቡእነት ኣሎና። ብሰንኪ ጾታዊ ፍልልይ ዝመጽእ ኣድልዎ ካብ ዝኾነ ሕብረተሰብ ክውገድ ይግባእ።

ናይ ዕድመ ፍልልይ (Age difference)

ሰባት ብዕድመ ኪፈላለዩ ይኽእሉ። ብዕድመ ምፍልላይ ከኣ ብዙሕነት (diversity) ካብዝፈጥር ሓደ ኩነት እዩ።  እዚ ማለት ንኣሽቱ ቈልዑ፤ መንእሰያት፤ መኣከላይ ዕድመ፤ ካብዚ ሓሊፍካ ከኣ ብዕድመ ዝደፍኡ ሽማግሌታት ኢልና ንፈላልዮም። እዞም ሰባት ነናቶም ግድነታትን ድልየታትን ክህልዎም ባህርያዊ እዩ።  ከከምግድነቶም ከኣ ድልየታቶም ክማለኣሎም ይግባእ። ብዕድመ ምኽንያት ካብ ካልኦት ፍልይ ዝበለ ክንክን ወይ ጉንዖ ክትረክብ ተፈጥሮኣዊ ኪኸውን ይኽእል።   ንኣብነት ሕጻናት ብጽቡቅ ኪዓብዩ ፍሉይ ክንክን ብወለዶም ኪረኽቡ ይግባእ። ከማኡ’ውን ብዕድመ ዝደፍኡ ሰባት ኣብ ኩሉ ሕብረተሰብ ፍሉይ ቦታ ኣለዎም።  ኣብ ሽንግልና ምስ በጽሑ ከኣ ብደቆም ዝግባእ ክንክን ኪረኽቡ ግድን እዩ። እንተኾነ ብሰንኪ ናይ ዕድመ ፍልልይ ሰብኣዊ መሰልካ ክግፈፍ ብጹም ኣይግባእን። ንኣብነት ኪሰርሕ ዝኽእል ሰብ ብሰንኪ ዕድሜኡ ስራሕ ኪኽላእ ኣይግባእን።  ስለዚ ከከም ግድነትና ዓቢና ንእሽቶና ማዕረ ሰብኣዊ መሰል ኣሎና። ብሰንኪ ናይ ዕድመ ፍልልይ ዝኾነ ሰብ ኪውገን ወይ ሰብኣዊ መሰሉ ኪግፈፍ ወይ ኪግፋዕ ኣይግበእን።

ስንክልና (Disability)

ሓደ ስንክልና ኣካላት ዘሎዎ ሰብ ካብ ካልእ ስንክልና ዘይብሉ ሰብ ብምኽናያት ስንክልናኡ ኪፈለ ይኽእል። ብዘይካ ኣካላዊ ስንክልና( physical disability)ካብ ካልእ ሰብ ዝፈልዮ ነገር የለን። ኣካላዊ ይኹን ኣእምሮኣዊ ስንክልና ዘለዎ ሰብ ግና ብሰንኪ ስንክልናኡ ካብ ካልኦት ሰባት ትሒቱ ክረኤ ኣይግባእን። ስንክልና ዘለዎም ሰባት ከኣ ከም ካልኦት ሰባት ብማዕረ ኪጥመቱ ሰብኣዊ መሰሎም ኪሕልወሎም ይግባእ። ብፍላይ ብሰንኪ ስንክልናኦም ዝበጽሖም በደላት ንምእላይን ምሉእ ሰብኣዊ መሰሎም ኪሕልወሎምን ዝግባእ ክንክን ሓገዝን ኪቅበሉን ናይ ዝነብሩሉ ሕብረተሰብን መንግስትን ሓላፍነት ይኸውን።

ዓሌት( Ethnicity)

ሓደ ሰብ ካብ ክልእ ሰብ ብዓሌቱ  ወይ ብመበቆሉ ወይ ብሕብሪ ቆርበቱ (ብሓፈሻ ጸሊም ወይ ጻዕዳ) ብምዃን ኪፈለ ይእኽል።  እዚ እቲ ኣብ ውሽጢ ሓደ ሕብረተሰብ ብዙሕነት ካብ ዘምጽእ ቀንዲ ነገር እዩ።  ኣብ ሓንቲ ሃገር ወይ ከባቢ ዝተፈላለየ ዘርኢ ወይ መበቆል ዘለዎም ሰባት ኪህልዉ ባህርያውን ናይ ግድንን እዩ። ከምቲ ኣብ ሓደ ጫካ ወይ በረኻ ዝተፈለዩ ዓይነት ኣግራብን ሳዕርን ዕንባብን ዝበቊል ከማኡ ከኣ ኣብ ሓደ ከባቢ ወይ ሃገር ዝተፈላለየ ዓሌት ወይ መበቆል ዘለዎ ሰባት ኪህሉዉ ናይ ግድን ኣዩ። እዞም ዝተፈላለየ ዘርኢ ወይ መበቆል ዘለዎም ሰባት ነናቶም ቋንቋታትን ባህልን ኪህልዎም ይኽእል።   ኣብ ሓንቲ ሃገር ብዙሓት ብሄራት ክህልዉ ይኽእሉ። ንኣብነት ኣብ ኤርትራ እንተወሓደ ትሽዓተ ቋንቋታት ዝዛረቡ ብሄራት ኣለዉ። ወላእኳ ዝተፈላለየ መበቆልን ቋንቋን ኣንተለዎም ሓደ ዝገብሮም ኣብ ሓንቲ ሃገር ምንባሮም ጥራሕ ዘይኮነስ ደቂ ሰባት ስለዝኾኑ ኩላቶም  ማዕረ ሰብኣዊ መሰልን ግቡእነትን ኣለዎም። ዝኾነ ሰብ ከኣ ብሰንኪ መበቆሉ ወይ ዓሌቱ ወይ ብዝዛረቦ ቋንቋ ኪውገን ኣይግበእን።  ብማዕረ ክርኤን ብማዕረ ክነብርን ኪመሃርን ክሰርሕን ከገልግልን ይግባእ። ነፍሲወከፍ ዓሌት ብመንነቱ ተሓቢኑ መሉእ ነፍሰ-ተኣማንነት ኣሕዲሩ ኣብ ዝነብረላ ሃገር ወይ ከባቢ ሙሉእ ሰብኣዊ መሰሉ ተሓሊዩሉ ባህሉን ቋንቁኡን ከማዕብልን ክዕቅብን ምሉእ ናጽነት ኪህልዎ ይግባእ። ዝኾነ ዓሌት ወይ ብሄር ኣብ ልዕሊ ካልኦት ብሄራት ቁጽሮም ብዘይገድስ ዝኾነ ይኹን ተጽዕኖን ልዕልናን ከርኢ እንከሎ ሰብኣዊ መሰል ናይ ካልኦት ይግህስ ኣሎ ማለት እዩ።

ስለዝኾነ ኣብ ሓንቲ ሃገር ዝነብሩ ሰባት ወይ ብሔራት ብናጽነትን ብርድኢትን ቋንቋታቶምን ባህልታቶምን መንነቶምን ከማዕብሉ ማዕረ ዕድልን ሓገዝን ምትብባዕን ምስ ዝረኽቡ ብዙሕነቶምን መንነቶምን ኣቂቦም ብዘይዝኾነ ጸገም ብሓድነት ኣብ ናይ ምዕባሌን ሰላምን ጐደና ክምርሹ ከምዝኽእሉ ዝተረጋገጸ ሓቂ እዩ። ማዕረነት ኣብ ብዙሕነት ( Equality in diversity) ኪረጋገጽ ዝኽእል ከኣ ንሰባት ናጽነት ብምሃብን ሰብኣዊ መሰሎም ኪሕሎ ውሑስ ባይታ ብምፍጣርን ጥራሕ እዩ። ኩሎም ነኣሽቱ ብሄራት(Ethnic minorities) ባህሎምን መንነቶምን ኪዕቅቡን ከማዕብሉን ሰብኣዊ መሰሎም ኪሕልወሎም ኪቃለሱን ሓርኮትኮት ክብሉን ከለዉ ፤ በቲ ዝበዝሔ  ሕብረተሰብ  ኮነ ብምንግስቲ ደረጃ ዓቢይ ኣተኩሮን ሓገዝን ክግበረሎም ይግባእ።  እዚ ከኣ ውጽኢት ምሕላው ሰብኣዊ መሰልን ግዴታ ስለዝኾነ እዩ።  ስለዚ ንኣሽቱ ይኹኑ ዓበይቲ ብሔራት (Majority & minority ethnic groups) ብማዕረ መዕቀኒ መንነቶምን፤ ባህሎምን፤ ቋንቋታቶምን፤ ውርሻታቶምን ከማዕብሉን ኪዕቅቡን ማዕረ ዕድል ንምጣር ናይ ነፍሲ ወከፍ ዜጋ ሓላፍነትን ግቡእን እዩ።

ሃይማኖት(Religion)

ሰባት ብዝኸተልዎ እምነት  ወይ ሃይማኖት ኪፈላለዩ ይኽእሉ።  እዚ ከኣ ብዙሕነት ካብ ዘምጽኡ ሓደ ነገር እዩ።  ኣብ ዓለምና ብኣሽሓት ዝቁጸሩ እምነታት ኣለዉ።  ሰብ ዝደለዮ እምነት ኪኽተል ወይ ክቅበል ኪስገር ዘይከኣል ሰብኣውን ባህርያውን መሰሉ ኣዩ።  እዚ መሰል እዚ ኣብ ብዙሓት ሃገራት ከይጠሓስ ብሕጊ ውሑስን ሕልውን እዩ።   ኣብ ዓለምና ሓደ ዝመበቆሎም፤ ሓደ ዝቋንቈኦም ሰባት ብድልየቶም ዝተፈላለየ እምነት ዝኽተሉ ኣለዉ። ብዘይካ ዝተፈለየ እምነት ወይ ሃይማኖት ምኽታል ካልእ ዝኾነ ነገር ዘይፈልዮምውን ኣለዉ። እዞም ሰባት ናይ እምነት ፍልልያቶም ብዘይገድስ ንዘመናት ብሰላምን ብፍቅርን ሕድሕድ ብምክብባርን ምትሕግጋዝን ይነብሩ።

እንተኾነ ብሰንኪ ናይ እምነት ፍልልይ እንተዘይኮይኑ ካልእ ገበን ዘይብሎም ሰባት፤ ሰብኣዊ መሰሎምን ክብረቶምን ተገፊፉ፤ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ኪዳጐኑ እቲ ዝዓበየ ገበን እዩ። ብስም እምነት ኣብ ልዕሊ ደቂሰባት ዝወርድ ግፍዕን በደልን ክሳብ ዘሎናዮ ዘመን ዝፍጸም ዘሎ  ማእለያ የብሉን።  ፍልልይ ናይ እምነት ግን ምኽንያት ግህሰት ሰብኣዊ መሰል ኪኸውን ብፍጹም ኣይግባእን። ዝተፈላለዩ እምነታት ዝኽተሉ ሰባት ብሓባር ብሰላም ብፍቅርን ኪነብሩ ዝዓግቶም ዝኾነ ነገር የሎን። ንኣብነት  ሕብረተሰብ ብሄረ ብሌን ንክልቲኡ ሃይማኖታት ክርስትናን ምስልምናን ብዝስዕቡ ዝቆመ ኣዩ።  ኣሕዋት ወይ ስድራቤታት ብደምን ዓጽምን ዝተዛመዱ ካብ ሓደ ገዛ ወይ ፈራዕ ዝመበቆሎም ገሊኦም ክርስቲያን ገሊኦም እስላም ኮይኖም እሞ ከእ ከም ጸባን ማይን ብሕውነትን ብሓድነትን ብሓደ ኪነብሩን ኪማኸሩን ክትርኢ ከሎኻ ካብዚ ዝዓቢ ጽቡቅ ነገር የሎን ክትብል ትደፍር።  ከምኡ ስለዝኾነ ከኣ ብዙሓት ሃገራት ናይ ሃይማኖት ፍልልይ ብዘይገድስ ብሰላምን ብፍቅርን ንኩሎም ዜጋታቶም ማዕረ ዕድል ንኹሉ እናፈጠሩ ይነብሩ ኣለዉ።

መርዓ (Marriage)

ብሓፈሻ መርዓ ኪበሃል ከሎ ኣብ መንጎ ሰብኣይን ሰበይትን ብሓደ ኪነብሩ ብሕጋዊ ወይ ብሃይማኖታዊ መንገዲ ውዕል ኪኣትዉ እንከለዉ እዩ።  ሰባት ምርዑዋት ወይ ዘይምርዑዋት ኮይኖም ኪነብሩ ይኽእሉ። ዝተመርዓወን ዘይተመርዓወን ማዕረ ዕድል ኪህልዎም ይግባእ። እንተኾነ መርዓ ሓደ ካብ ብዙሕነት ካብ ዝፈጥር ኩነት ናይ ደቂ ሰባት እዩ። እዚ ከኣ ባህርያዊ ትዕድልቲ እዩ። እንተኾነ ሰባት ብሰንኪ ኩነት ኣነባብራኦም ክግፍዑ እንከለዉ ወይ ከኣ ካብ  ድልየቶም ክዕገቱ ኣይግባእን።  ብሰንኪ መርዓ፤ሰባት ካብ ሰብኣዊ መሰሎም ክዕገቱ ኣብ ብዙሓት ሃገራት ልሙድ እዩ። ንኣብነት ሓንቲ ጓልኣንስተይቲ ስለተመርዓወት  ካብ ትገብሮ ዝነበረት ስራሕ ወይ ትምህርቲ ክትባረር ኣይግባእን። ብሰንኪ መርዓ ሰባት ሰብኣዊ መሰሎም ክንፈጉ የብሎምን።

ባህላዊ ብዙሕነት (Cultural diversity)

ኣብ ዓለም ዘሎ ዝኾነ ይኹን ሰብ ዝተፈልየ እዩ። ዝኾነ ሰብ ፍሉይ ሰብ እዩ። ማንም ሰብ ናይ ሓደ ሰብ ቅዳሕ ኣይኮነን።  ሓደ ሰብ ናይ ካልእ ቅዳሕ ኪኸውን እንተደለየ እውን ኪኸውን ኣይኽእልን።  እዚ ውህበት ናይ ተፈጥሮ እዩ። እዞም ሰባት ኣብ ሓደ ከባቢ ወይ ዓዲ ወይ ሃገር ዝነብሩ ሰባት ከኣ ድሕሪ ብዙሕ ዘመናት  ናቶም ናይ ገዛእ ርእሶም ዝኾነ ባህርይን ኣተሓሳስባን ኣረኣያን  ኣጥርዮም ናቶም ዝኾነ ባህልን ልምድን ውርሻን ከጥርዩ ብተፍጥሮ ዝተዓደሎም ጸጋ ብምዃኑ፤ ማንም ፍጡር ከሕድጎም ዘይግባእ መሰል ናይ ደቂሰባት እዩ። እዚ ተፈጥሮኣዊ ፍሉይነት ናይ ባህልን ልምድን ከኣ ኣብ ደቂ ሰባት ባህላዊ ብዙሕነት(Cultural diversity) እንብሎ ኩነት ይፈጥር።  በዚ ምኽንያት ዝተፈላለዩ ሰባት ዝተፈላለየ  ባህሊ፤ ዝተፈላለየ ቋንቋ፤ ዝተፈላለየ ኣገባብ ኣነባብራ፤ ዝተፈልየ ኣተራጓጉማ ናይ ነገራት ከጥርዩ ይኽእሉ።  ንኣብነት ኣገባብ መርዓ ኣብ ኤርትራ ካብ ኣገባብ መርዓ ሕብረተሰብ ደቡብ ሱዳን ክፍለ እኽእል።  ከምኡ` ውን ሓደ ነገር ብዝተፈላለዩ ሰባት ዝተፈልየ ትርጓሜ ክህልዎ ይኽእል። ከምኡ ስለዝኾነ ከኣ ናይ ሓደ ሕብረተሰብ ባህሊ ወይ ልምዲ ካብ ናይ ካልኦት ባህልታት ወይ ልምድታት በሊጹ ክረኤ ወይ ልዕልና ኣለዎ ኢልካ ምሕሳብ ካብ ድሑርነት ሓሊፉ ትርጉም የብሉን።  ኣብ ኩሉ ሕብረተሰብ ጎዳኢ ልምዲ ወይ ባህሊ ኪህሉ ይኽእል። እዚ በቲ ዋናታት ናይቲ ባህሊ ኪእረም ይግባእ። ካብዚ ሓሊፉ ኩሎም ባህልታትን ልምድታትን ብማዕረነት ኪምዕበሉን ኪሕገዙን ይግባእ።